1742: Isaac de Pinto | Joodse Canon

Isaac de Pinto (1717-1787) was een telg uit een beroemd geslacht, dat zich vanuit Lissabon via Antwerpen in 1646 bij de Joodse gemeenschap aansloot, eerst in Rotterdam en later in Amsterdam. Hij was breed opgeleid en beheerste vele talen. Daarin correspondeerde hij met beroemde filosofen en onderhield hij contacten met de Europese elite van die tijd, inclusief het stadhouderlijk hof. In 1748 speelde hij een cruciale rol voor stadhouder Willem IV in de oorlog tegen Frankrijk.

Als econoom ontwikkelde De Pinto vernieuwende theorieën over handel, krediet en nationale schuld, vastgelegd in boeken zoals zijn Traité de la circulation et du crédit (Amsterdam 1771) en zijn Essai sur le luxe (Amsterdam 1762). Net als andere leden van zijn familie, zette ook Isaac zich als bestuurder in voor zijn gemeenschap. Hij werd parnas en penningmeester en voerde vanaf 1742 een reeks hervormingen door, die tot doel hadden de Portugese gemeente weer een gezonde financiële basis te geven.

Titelblad van Isaac de Pinto’s kritische reactie op Voltaire’s ideeën over Joden en het jodendom Reflexions critiques sur le premier chapitre du XVIIe tome des Oeuvres de monsieur de Voltaire au sujet des Juifs [n.d. 1762].

‘Waarom is de Portugese gemeente verplicht’, zo stelde hij, ‘arme Joden uit alle delen van de wereld op te vangen’? Volgens hem had het niets meer met liefdadigheid te maken, maar met zelfdestructie. Een minderheid van de gemeenschap (een derde deel) onderhield in die tijd de overgrote meerderheid. De economische beperkingen die Joden in Amsterdam en elders waren opgelegd, waren naar zijn mening vooral de oorzaak van de hoge werkloosheid en grote ellende binnen de (Portugese) Joodse gemeenschap. Eén van de oplossingen die hij aandroeg was het plan om Joden naar de ‘West’ te sturen. Ook stelde hij samen met de Hoogduitse gemeente een verzoekschrift op, gericht aan de stad Amsterdam, om het gildeverbod voor Joden af te schaffen.

Zijn hervormingsplannen en uiteenzetting over de staat van de Portugese gemeente heeft De Pinto tenslotte in 1748 gepubliceerd als Reflexoens Politicas tocante á Constituiçam da Naçam Judaica. Isaac de Pinto heeft daarnaast ook naam gemaakt door zijn discussie met Voltaire. Laatstgenoemde had in zijn Oevres Complètes (Genève 1756) de spot gedreven met Joden en hun godsdienst, ondanks zijn zogenaamde verlichte ideeën. De Pinto gaf Voltaire van repliek in zijn Apologie pour la nation juive (Amsterdam 1762), waarin hij zich vooral opwierp als trotse Portugees. Voltaire had naar de mening van De Pinto nagelaten een onderscheid te maken tussen de fijngemanierde en vaak welgestelde Sefardiem en de in zijn ogen veel armere en soms schaamteloze Asjkenaziem, die door vervolgingen en economische misère in een dergelijke staat zouden zijn geraakt. Isaac de Pinto rechtvaardigde met zijn argumentatie Voltaires kritiek op het jodendom, zolang hij de Sefardiem er maar buiten liet. In Amsterdam herinnert onder meer het De Pinto-huis aan de Sint Antoniebreestraat aan deze gedenkwaardige familie.