Oprichting Nederlandse Zionistenbond
Lange tijd leek de koers in de negentiende eeuw eenduidig: in heel Europa waren Joden bezig aan een integratieproces en het was slechts een kwestie van tijd voor dat overal succesvol afgerond zou zijn. Landen als Nederland vormden een lichtend voorbeeld voor Joden in Oost-Europa, waar de gelijkberechtiging van Joden moeizaam verliep.
Twee factoren prikten die optimistische toekomstvisie door. In de eerste plaats zorgde de nieuwe vorm van antisemitisme ervoor dat Joden te maken kregen met uitsluiting, discriminatie en – in Oost-Europa – pogroms. Ook in landen waar de integratie ver was gevorderd, werden ze opnieuw op hun achtergrond aangesproken. In de tweede plaats stimuleerde de opkomst van allerlei nieuwe nationale bewegingen – van de Tsjechen en Polen bijvoorbeeld – het opzetten van een soortgelijke Joodse nationale beweging.
Het zionisme wilde daarop het antwoord zijn. Als Joodse nationale beweging streefde het naar een eigen land waar Joden konden wonen, leven en werken en zichzelf besturen. De voorkeur ging daarbij uit naar het Land Israël, hoewel sommigen ook open stonden voor andere gebieden. Nu het zo lastig bleek te zijn dat Joden als personen konden integreren, was het beter dat Joden als volk als geheel zouden integreren. Dan zou ook het antisemitisme vervolgens verdwijnen.
In 1896 ging in Bazel de zionistische beweging van start. De Nederlandse Zionistenbond (NZB) werd in 1899 opgericht. De stichters zagen de beweging vooral als een goede manier om Joden in Oost-Europa te helpen: door de pogroms in Rusland moest hen een uitweg worden geboden. Slechts een deel had ook de Nederlandse Joden op het oog en nog minder overwogen om zelf te emigreren naar Palestina. De NZB bleef tot aan de Tweede Wereldoorlog een kleine beweging en had nooit meer leden dan één procent van alle Nederlandse Joden. De meeste opperrabbijnen verwierpen het zionisme als een ongeoorloofd vooruitgrijpen op de messiaanse tijd. Veel Joden zagen het zionisme bovendien als een aantasting van hun integratie in Nederland en vonden het strijdig met hun uitgesproken liefde voor Nederland.
Door een goede organisatie, aansprekende leiders en een sterk internationaal netwerk was de NZB echter buitengewoon aanwezig. Zeker toen de situatie in Oost-Europa en later Duitsland steeds dreigender werd, nam de sympathie voor het zionisme toe. Dat uitte zich niet alleen in een toename van het aantal leden, maar vooral ook in betrokkenheid bij andere zionistische initiatieven. Het Joods Nationaal Fonds, dat geld inzamelde voor landaankoop, was bijzonder populair onder de meeste Joden. De NZB vormde zich in 1992 om in de Federatie Nederlandse Zionisten, die sindsdien nog slechts een bescheiden rol speelt.
