Joods Cultureel Kwartier
De oude Amsterdamse Jodenbuurt was waar het ooit in de zestiende eeuw allemaal begon: daar vestigden zich eerst de ‘Nieuw Christenen’ uit Portugal die zich daarna als ‘Nieuwe Joden’ ontpopten. Al spoedig kregen ze gezelschap van de Asjkenazische Joden, afkomstig uit de Duitse en Oost-Europese landen. Tot in het begin van de twintigste eeuw klopte daar het hart van Joods Nederland: de toonaangevende synagoges, de rabbijnenopleidingen, de markten met Joodse kooplieden en de eigen winkels waren daar te vinden. Door stadsuitbreiding en stadsvernieuwing begon de wijk in de eerste helft van de twintigste eeuw leeg te lopen. In Amsterdam-Oost en daarna Amsterdam-Zuid ontstonden nieuwe wijken met een duidelijk Joods karakter.
Maar met dat de wijk steeds minder Joodse bewoners kende, nam de belangstelling van toeristen toe. Al in de negentiende eeuw werd het schilderachtige en ‘echt Hollandse’ karakter van de Jodenbuurt bezongen en geschilderd. Nu werd het vooral een oude, echt Joodse wijk. Vooral na de Tweede Wereldoorlog werd dat het geval. Dat verhinderde overigens niet dat in het kader van stadsvernieuwing en de aanleg van de metrolijn grote delen van de oude Jodenbuurt onder de slopershamer verdwenen. Het hart van de wijk, de Jodenbreestraat, verdween vrijwel volledig.
Terwijl de laatste kosjere winkels wegtrokken, bleven de monumentale synagogepanden staan: de majestueuze Esnoga van de Portugees-Israëlietische Gemeente en het complex van vier Asjkenazische synagoges op het Jonas Daniël Meijerplein. Terwijl de kleine Portugese gemeente de Esnoga bleef gebruiken, stond het synagogencomplex geruïneerd op een nieuwe bestemming te wachten. Tientallen jaren lang wisten de Joodse Gemeente en de stad Amsterdam geen goede bestemming te vinden, totdat de knoop werd doorgehakt: het Joods Historisch Museum moest in het pand gevestigd worden.
Het JHM, dat in 1930 werd opgericht, zat in het oude Waaggebouw, maar wilde graag uitbreiden. In 1987 werd het volledig gerestaureerde complex als museum in gebruik genomen. Het ontwikkelde zich al snel tot een trekpleister voor toeristen en maakte spraakmakende tentoonstellingen die veel bezoekers trokken. Naast een vaste tentoonstelling over de geschiedenis en cultuur van Joden in Nederland, is er ook veel aandacht voor kunst.
In 2012 werd de oude Jodenbuurt definitief gemusealiseerd: het Joods Historisch Museum, de Esnoga en de Hollandsche Schouwburg vormden samen het ‘Joods Cultureel Kwartier’, een kwalitatief hoogstaand visitekaartje van Amsterdam voor toeristen en talloze schoolklassen. De geschiedenis en de cultuur van Joods Amsterdam wordt sindsdien in al zijn veelzijdigheid, in hoogte- én dieptepunten, in deze drie gebouwen gepresenteerd.
